Trong thời đại mà thời tiết ngày càng “khó chiều” – lúc thì hạn hán kéo dài, lúc thì mưa bão bất thường – người làm nông không khỏi thắc mắc: Phải chăng khí hậu đang thay đổi quá nhanh? Và liệu nông nghiệp – công việc gắn bó mật thiết với đất, nước và trời – có đang vô tình góp phần gây nên những biến đổi ấy?
Câu trả lời là: Có – và cũng chính nông nghiệp là chìa khóa để thay đổi điều đó.
Mối quan hệ giữa nông nghiệp, môi trường và khí hậu
Ba yếu tố nông nghiệp – môi trường – khí hậu tồn tại trong một mối quan hệ hai chiều:
- Nông nghiệp phụ thuộc vào khí hậu: Lượng mưa, ánh nắng, nhiệt độ, độ ẩm… ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng và vật nuôi.
- Nông nghiệp tác động ngược lại đến khí hậu: Hoạt động sản xuất, sử dụng phân bón hóa học, đốt rơm rạ, chăn nuôi quy mô lớn… tạo ra lượng khí nhà kính đáng kể.
- Môi trường là cầu nối trung gian: Môi trường đất, nước, không khí bị suy thoái sẽ dẫn đến mất cân bằng sinh thái, từ đó làm khí hậu biến đổi mạnh mẽ hơn.
Tóm lại, đây là một mối quan hệ vòng tròn, nơi mọi hành động đều để lại dấu vết.
Tác động của nông nghiệp đến khí hậu toàn cầu
Nông nghiệp hiện đại, dù giúp tăng năng suất, nhưng lại đi kèm với hệ lụy về môi trường và khí hậu. Một số tác động tiêu biểu bao gồm:
Phát thải khí nhà kính
- Khí CH₄ (methane) từ ruộng lúa và chất thải chăn nuôi.
- Khí N₂O (nitrous oxide) từ phân bón hóa học.
- Khí CO₂ từ việc sử dụng máy móc, đốt nhiên liệu, đốt rơm rạ.
Theo FAO, ngành nông nghiệp chiếm khoảng 24% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu – một con số đáng báo động.
Suy thoái đất và mất rừng
Việc mở rộng đất canh tác bằng cách chặt phá rừng làm mất lớp phủ thực vật, ảnh hưởng đến quá trình điều hòa khí hậu. Đất đai bị xói mòn, bạc màu cũng làm giảm khả năng lưu trữ carbon.
Ô nhiễm nước và không khí
Dư thừa phân bón, thuốc trừ sâu, chất thải chăn nuôi không được xử lý làm ô nhiễm nguồn nước và không khí – hai yếu tố then chốt ảnh hưởng đến vi khí hậu địa phương.
Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp
Mặt khác, nông nghiệp là một trong những ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu. Một số hiện tượng rõ ràng có thể kể đến:
- Hạn hán kéo dài: Thiếu nước tưới, cây trồng giảm năng suất.
- Mưa lớn, lũ lụt: Làm ngập úng ruộng đồng, cuốn trôi đất màu.
- Nhiệt độ tăng cao: Gây ra hiện tượng “sốc nhiệt” ở cây trồng, vật nuôi.
- Sâu bệnh phát triển bất thường: Khi thời tiết nóng ẩm kéo dài, dịch hại dễ bùng phát hơn.
Tất cả những yếu tố trên dẫn đến bất ổn sản lượng, tăng chi phí sản xuất và đe dọa an ninh lương thực toàn cầu.
Vai trò của nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường
Trước tình trạng trên, nông nghiệp bền vững – trong đó bao gồm nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tái sinh, nông nghiệp tuần hoàn… – đang được coi là giải pháp then chốt.
Các phương pháp này không chỉ hạn chế tác động xấu đến môi trường mà còn góp phần giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu, cụ thể:
Giảm phát thải khí nhà kính:
- Hạn chế phân hóa học, thay bằng phân hữu cơ, vi sinh.
- Quản lý chất thải chăn nuôi hiệu quả hơn.
- Sử dụng năng lượng tái tạo (mặt trời, gió…) trong sản xuất nông nghiệp.
Tăng khả năng hấp thụ carbon:
- Cải tạo đất bằng phương pháp canh tác không cày xới (no-till).
- Tái trồng rừng, trồng cây che phủ.
Bảo vệ hệ sinh thái:
- Đa dạng hóa cây trồng và vật nuôi.
- Tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp.
- Bảo tồn tài nguyên đất, nước.
Hành động cụ thể từ người làm nông và cộng đồng
Để làm giảm ảnh hưởng tiêu cực đến khí hậu, người làm nông có thể bắt đầu từ những thay đổi nhỏ:
- Không đốt rơm rạ sau thu hoạch.
- Sử dụng chế phẩm sinh học thay vì hóa chất độc hại.
- Tái sử dụng nước thải đã qua xử lý trong tưới tiêu.
- Tham gia các mô hình hợp tác xã xanh, nông trại sinh thái.
Đồng thời, người tiêu dùng cũng đóng vai trò quan trọng khi:
- Ưu tiên sử dụng nông sản hữu cơ.
- Ủng hộ các thương hiệu nông nghiệp bền vững.
- Giảm lãng phí thực phẩm – giảm lượng rác hữu cơ phát sinh.
Kết luận
Như vậy, có thể thấy rằng nông nghiệp và môi trường liên quan về khí hậu một cách chặt chẽ. Mọi hoạt động sản xuất, canh tác đều tác động đến tự nhiên – và ngược lại, thời tiết và khí hậu cũng định hình hướng đi của ngành nông nghiệp.
Chuyển hướng sang nông nghiệp xanh, bền vững không chỉ là trách nhiệm của người làm nông mà còn là lựa chọn sống tích cực của mỗi người. Bởi nếu muốn khí hậu lành mạnh, chúng ta phải bắt đầu từ những gì mình ăn, mình trồng và mình tiêu dùng mỗi ngày.
